ดินแดนอีสานใต้ปรากฏ สถาปัตยกรรมอันมากมายที่ทรงคุณค่า ที่เลื่องชื่อฤชา ให้ผู้คนได้มาเยือน หนึ่งในความงามอันวิจิตรที่คุ้นเคยกันดี และถือว่าเป็นสัญลักษณ์อันโดดเด่นของจังหวัดบุรีรัมย์ นั่นก็คือ ปราสาทหินพนมรุ้ง ซึ่งมาจากภาษาเขมรว่า “วนํรุง” มีความหมายว่า “ภูเขาใหญ่”
กล่าวได้ว่า อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง นั้น เป็นเทวสถานในศาสนาฮินดู ไศวนิกาย ได้ตั้งอยู่บนยอดเขา ที่ภูเขาไฟดับสนิทแล้ว มีความสูงประมาณ 200 เมตร สถานที่ตั้ง คือ บ้านตาเป็ก ตำบลตาเป็ก
ก่อนหน้านี้ผู้เกี่ยวข้องได้ทำการบูรณะปราสาทหินพนมรุ้งมาแล้วหลายครั้งด้วยกันในสมัยของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ตั้งแต่สมัยพุทธศตวรรษที่ 15 -18 ซึ่งพระเจ้าชัยวรมันนั้น ท่านได้นับถือพระพุทธศาสนา นิกายมหายาน จึงได้ทำการบูรณะซ่อมแซนเทวสถานแห่งนี้ เพื่อปรับปรุงให้ค่อยๆกลายเป็นศาสนสถานของพุทธศาสนาในเวลาต่อมา
สำหรับประสาทหินพนมรุ้งนั้น หากจะกล่าวโดยย่อถึง สถาปัตยกรรม ที่น่าสนใจและน่าศึกษาประกอบไปด้วย บริเวณบันไดทางขึ้น ไปยังตัวปราสาท จะเห็นเป็นสระน้ำสามชั้น แล้วต่อไปยังพลับพลาทว่าหากหันไปโดยรอบ จะเห็นเสานางเรียงอันสวยงามที่ทอดยาวไปสู่บริเวณสะพานนาคราช
พลับพลาบริเวณด้านข้างของทางเดิน ถูกสร้างด้วยศิลาแลง ที่สำคัญคือ ปรางค์ประธาน ที่ตั้งอยู่ตรงศูนย์กลาง ภายในลานชั้นในด้านตะวันตกเฉียงใต้ มีปรางค์ขนาดเล็ก ทั้งนี้ได้มีหลักฐานปรากฏชัดเจนเกี่ยวกับภาพสลักที่หน้าบัน ซึ่งเป็นการแสดงสัญลักษณ์ให้ทราบว่า ปรางค์ขนาดเล็กถูกสร้างขึ้นก่อนปรางค์ประธาน
ปรางค์ที่ปราสาทหินพนมรุ้งยังปรากฏอีกหนึ่งแห่งซึ่งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของปรางค์ประธาน คือ ปรางค์ที่ก่อด้วยอิฐซึ่งมีอายุมาก ราวๆพุทธศตรวรรษที่ 15 อยู่ด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือขององค์ประธาน
นักท่องเที่ยวที่จะเดินทางมาท่องเที่ยวยัง อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง สามารถเข้าชมได้ ทุกวัน เวลา 06.00-18.00 น. ค่าเข้าชมชาวไทย 20 บาท ชาวต่างชาติ 100 บาท สอบถามรายละเอียดได้ที่สำนักงานอุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง โทร. 0 4478 2715
สำหรับการเดินทางไปยังปราสาทหินพนมรุ้ง กรณีมารถยนต์ส่วนตัว สามารถเดินทางได้สองเส้นทางคือ เส้นทางสายบุรีรัมย์-นางรอง โดยมาตามเส้นทางหลวง 218 ซึ่ง เลี้ยวซ้ายเข้าทางหลวงหมายเลข 24 เพื่อมุ่งหน้าไปยัง บ้านตะโก จากนั้นให้เลี้ยวรถเข้าบ้านตาเป็ก อำเภอเฉลิมพระเกียรติ มุ่งหน้าไปยังพนมรุ้ง
ต่อมาคือ หากเดินทางมาจากอำเภอประโคนชัย ใช้เส้นทางสายบุรีรัมย์-ประโคนชัย โดยใช้เส้นทางหลวงหมายเลข 219 มีทางแยกไปพนมรุ้ง
สำหรับท่านใดที่เดินทางโดยรถโดยสาร ให้ขึ้นรถจากสถานีขนส่งบุรีรัมย์สายบุรีรัมย์-จันทบุรี แล้วลงรถที่บ้านตะโก จากนั้นให้ต่อรถสองแถวหรือรถจักรยานยนต์รับจ้างเพื่อมุ่งหน้าไปยังพนมรุ้ง